Met die boodschap komt Roel van de Bilt, directeur van Rabo Real Estate Finance, donderdag in een interview met Vastgoedmarkt.
'Laten we rustig blijven, goed met elkaar blijven communiceren en elkaar helpen waar het kan. Niemand is schuldig aan deze situatie. We hebben elkaar nodig,' aldus Van de Bilt over de telefoon. Want ook hij werkt noodgedwongen zo veel mogelijk vanuit huis.
1. Op het hoofdkantoor in Utrecht werken zo'n 6.000 mensen. Welke gevolgen heeft deze coronacrisis voor hen?
'In lijn met de richtlijnen van de overheid hebben wij onze manier van werken aangepast. Dat betekent dat iedereen maximaal thuis werkt. Alle staande afspraken worden zoveel mogelijk omgezet naar digitale afspraken. Alleen teams die vanwege continuïteitsredenen aanwezig moeten zijn, zoals bijvoorbeeld de dealingroom of mensen die cruciaal betalingsverkeer regelen, zijn op kantoor. De rest werkt thuis. Ook ik ben deze week niet naar kantoor gegaan. '
2. Welke gevolgen heeft het coronavirus voor de dagelijkse werkzaamheden van Rabo Real Estate Finance?
'Alle kernprocessen gaan gewoon door. Maar natuurlijk zijn er wel gevolgen. In de vastgoedwereld is fysiek contact belangrijk, maar dat kan nu even niet. Dat heeft gevolgen. We bekijken per geval of opnames zijn benodigd. Als we recent een waardering hebben gedaan, dan is dat goed mogelijk. In andere gevallen bekijken wij wat wel en niet kan, hier is recent nog met de NRVT over gesproken.'
3. Wat zijn de gevolgen voor de bouw- en vastgoedsector. Zijn er al bedrijven die bijvoorbeeld in de betalingsproblemen komen?
'Er is veel onduidelijkheid. Dat is er voor iedereen. Hoe lang duurt het? Lopen projecten nog door? Vinden transacties nog plaats? Hoe zit het juridisch? En ga zo maar door. Onduidelijkheid leidt automatisch tot onzekerheid. Dan is er maar één oplossing: rustig blijven, inventariseren, bijschakelen waar nodig en iedereen zo goed mogelijk informeren.
In de bouwsector zie ik dat projecten voorlopig nog doorgaan. Bouwondernemers en projectontwikkelaars nemen maatregelen. Het gaat wel trager, maar stil ligt het niet. Voor bestaand vastgoed hebben veel klanten ook al een eigen inventarisatie gemaakt. Daar zie je dat de effecten vooral de sectoren raken die sterk afhankelijk zijn van bezoekers. Dus horeca, hotels, events en retail. Voor andere sectoren, bijvoorbeeld woningen is de urgentie op korte termijn minder groot.'
4. Hoe gaan jullie om met klanten die in de problemen komen?
'Dat is vrij simpel. We're in this together. Het mag duidelijk zijn dat een ondernemer met een gezond verdienmodel niet failliet zou mogen gaan vanwege corona. In lijn met de oproep van onze minister-president laten wij klanten niet vallen door corona. Onze dienstverlening en ondersteuning is er volledig op gericht om onze ondernemende klanten weer financieel gezond uit deze crisissituatie te laten komen.
We kunnen klanten op korte termijn op twee manieren heel concreet helpen. Door bestaande aflossingsverplichtingen tijdelijk te verlichten of door klanten te helpen met (tijdelijk) extra krediet. Dit wordt weer mogelijk gemaakt omdat de centrale bank de buffers voor banken tijdelijk heeft versoepeld en de overheid borg staat voor leningen als onderdeel van het pakket dat deze week is gepresenteerd.'
5. Ook in 2008 was er plotselinge vraaguitval. In hoeverre is deze crisis vergelijkbaar met toen?
'Ook in 2008 kwam de crisis onverwacht en hij raakte ons diep en duurde lang. Maar de oorzaak was totaal anders. We dachten toen dat de bomen tot aan de hemel groeiden. Nu is er een virus dat iedereen raakt, maar waar niemand schuldig aan is. Dat brengt, merk ik om mij heen, een gevoel van saamhorigheid die ik nooit eerder heb meegemaakt. We moeten dit met elkaar oplossen.
We hebben daarom veel overleg met marktpartijen, overheden en besturen van koepelorganisaties. Of het nu de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) is, de institutionele beleggers (IVBN), de bouwers (Bouwend Nederland), de particuliere beleggers (VastgoedBelang), de taxateurs (NRVT) of de ontwikkelaars (Neprom). Iedereen is in principe bereid om zijn deel bij te dragen. Hopelijk leidt dit ondanks de verschillen tot gezamenlijke oplossingen. Tegelijkertijd zie ik ook dat sommige vastgoedondernemers hier zelf niet op wachten en al afspraken hebben gemaakt, bijvoorbeeld om de huur tijdelijk op te schorten. Dat siert ze.'
6. De verwachting is dat deze enorme vraaguitval een economische crisis zal veroorzaken. In hoeverre vreest u het negatieve effect op de lange termijn?
Ik ben zeker bezorgd. Maar, zoals ik net al aangaf, blijf vooral rustig. Vastgoed is maar beperkt liquide en daarom is het zaak om niet ondoordacht te handelen. Vorige maand stond de krant nog vol met nieuws over uitbreidingsplannen. Dat is in één klap voorbij. Hoe deze crisis zich zal ontwikkelen is onzeker, maar op de lange termijn wederom zal blijken dat bouw en vastgoed cruciaal zijn voor de economie. Wel ook met hun eigen cyclische karakter. En zaten we ergens niet ook op het einde van een cyclus? Die vraag vorig jaar ook vaak gesteld. Winston Churchill zei eerder: 'Never let a good crisis go to waste'.
Al hoewel 'good' natuurlijk niet van toepassing is, is het misschien ook een moment om na te gaan denken over nieuwe oplossingen. Oplossingen die ook vastgoed voor de langere termijn gaan beïnvloeden. Hoe afhankelijk willen we zijn van internationale supply chains? Is urbanisatie het enige antwoord op hoe we willen leven? Wordt dit de definitieve doorbraak voor onlineoplossingen? Hoe kunnen we de saamhorigheid die ik nu zie, omzetten in gezamenlijke oplossingen voor bijvoorbeeld woningbouwplanning, gebiedsontwikkeling of energietransitie. Maar ik begrijp goed dat de urgentie nu even ergens anders ligt.
7. Welke boodschap wilt u nog meegeven aan de vastgoedsector?
Blijf rustig en communiceer goed met elkaar. In tijden van crisis is het belangrijk om geen ondoordachte beslissingen te nemen. Goede, betrouwbare informatie is daarin essentieel. Ik vind het heel positief dat Vastgoedmarkt tijdelijk zijn betaalmuur voor coronanieuws heeft opgeheven om vitale informatie met zoveel mogelijk mensen te delen. Het belangrijkste is dat we elkaar steunen. Maak geen misbruik van de situatie, maar help elkaar. Als je ziet dat een ondernemer het moeilijk heeft, is het in ieders belang hem of haar uit de brand te helpen. Het zijn bijzondere tijden. We hebben elkaar nodig.
