Een huis met een tuin in een rustige omgeving: dat wilden negen van de tien Nederlanders een jaar of dertig geleden nog het allerliefst, zegt Erik Faber. Slechts tien procent had een voorkeur voor een appartement. Bovendien liepen steden tot in de jaren tachtig leeg, vervolgt Faber. ‘Dat is nu andersom: we willen juist samenklonteren, de trek van platteland naar de stad is enorm toegenomen. Bijna tachtig procent van de woningbouw bestaat tegenwoordig uit appartementen. In de steden is werk, het OV is er goed georganiseerd en er zijn voldoende voorzieningen.'
'De oorzaak? Demografische en sociaaleconomische redenen. Neem een stad als Rotterdam: 72 procent van de bevolking bestaat anno 2025 uit een- en tweepersoonshuishoudens, slechts 28 procent betreft gezinnen. En vergeet niet dat de bevolking blijft groeien. De prognose is 20 miljoen Nederlanders in 2050.'
'Wat gaat de politiek doen?'
Wanneer is verdichten genoeg? Kan dat met laagbouw, semi hoogbouw of extreme hoogbouw? Wanneer ontstaan er knelpunten? Met name de grote steden staan voor hele grote en vooral complexe uitdagingen. Van Bueren: ‘Denk aan bodemdaling, klimaatverandering, de behoefte aan meer ruimte voor waterberging en natuur, de stagnerende energietransitie, minder beschikbaarheid van drinkwater. De woningbouwopgave is enorm groot, terwijl er een tekort aan menskracht en materieel is om de woningbouw op peil te houden. Het is onduidelijk hoe markten zich gaan ontwikkelen. Hoe zit het met migratiestromen en de geopolitiek? Wat gaat de politiek doen? We moeten handelen, maar tasten ook in het duister, want het gaat om een flink aantal complexiteiten die bij elkaar komen. Ik hoop
dat we het duister met elkaar hanteerbaar gaan maken.’
G5 debat op de Provada
Faber – tevens voorzitter van de Stichting Hoogbouw – vervolgt. ‘Als we even doorgaan over de toenemende verdichting: er komt een moment dat er knelpunten ontstaan die je als stad niet meer kan oplossen. Wanneer is het genoeg? Die vraag moeten we voorleggen aan de deelnemers van het G5 debat. De druk op de stad wordt groter, terwijl gemeenten moeten bezuinigen en te maken hebben met capaciteitsproblemen. Ik denk dan ook dat het bedenken en verder ontwikkelen van steden steeds meer een private aangelegenheid gaat worden.’
Van Bueren: ‘Dat is op zich geen slechte ontwikkeling, dat private partijen meer invloed gaan krijgen. Want ook daar zit kennis en kunde, soms meer dan bij publieke partijen. Ik denk ook dat publieke waarden geborgd kunnen worden door private partijen. Dat gaat niet vanzelf en het gaat ook niet vanzelf goed. Het vereist van gemeenten dat zij een kundige partij zijn om mee samen te werken en de spelregels waarbinnen de samenwerking plaatsvindt – die van de democratische rechtsstaat – te bewaken.’
Wanneer je een community-idee kunt organiseren, zal de tevredenheid onder bewoners en de leefbaarheid in de buurt toenemen”
Hoogbouw
Van Bueren gelooft in hoogbouw, mits het op verantwoorde manier gebeurt. ‘Het gaat vooral om goede inpassing van publieke ruimte rondom een woongebouw, maar ook het gebruik van collectieve ruimten in een woongebouw. Hoe kun je zoiets goed vormgeven en voorkom je dat mensen in de anonimiteit verdwijnen? Wanneer je een community-idee kunt organiseren, zal de tevredenheid onder bewoners en de leefbaarheid in de buurt toenemen. Op die manier zal een nieuw woonblok ook waarde toevoegen aan een buurt.’ Als het om hoogbouw gaat, maakt Van Bueren zich zorgen om ontwikkelingen in middelgrote gemeenten. ‘Het valt me op dat deze hoogbouw vooral wordt gerealiseerd op de onaffe randen, op plekken waar toevallig nog plek is. Terwijl het voorzieningenniveau op die locaties niet op orde is. Het is het allemaal nét niet. Het gaat vaak om hoogbouw dat uit opportuniteit is gedreven, terwijl een locatie het niet kan dragen.’
‘De stad is je balkon’
Faber vult aan. ‘Het is vaak een wethouder die zoiets doordrukt, in plaats van dat er heel goed over is nagedacht. Ik zie gelukkig wel dat steeds meer Nederlandse steden nadenken over verdichting en een hoogbouwvisie hebben. Maar of een gemeente als Hoorn een hoogbouwvisie moet schrijven, dat vraag ik me af.’ Faber is voorstander van verdichting van steden en hoogbouw, mits de openbare ruimte, het voorzieningenniveau en de aanwezigheid van openbaar vervoer in orde is. ‘Gemeenten zouden daarin moeten investeren, om te voorkomen dat een stad anoniem wordt. Ik zeg altijd: de stad is je balkon. Dus zodra je je woontoren uit gaat, sta je op een fijne, brede en veilige straat, het belangrijkste onderdeel van de openbare ruimte. Daar kun je mensen ontmoeten, daar is de wereldkeuken. Dus investeren in een aantrekkelijke openbare ruimte, want daarin kun je heel veel oplossen.’
Ondanks het succes staat niet iedereen te juichen over de superblock aanpak: het roept weerstand op van mensen en winkeliers die vrezen voor bereikbaarheid en gentrificatie”
Als het gaat om een goede invulling van de openbare ruimte in een grote stad, noemt Van Bueren als voorbeeld de Superblocks in Barcelona. Om de leefbaarheid te vergroten, wordt rondom een verzameling huizenblokken bijna al het gemotoriseerde verkeer geweerd. Daardoor ontstaat ruimte voor onder meer speelpleinen en tiny forests, zegt Van Bueren.
Superblock aanpak
‘Ze zijn in 2014 begonnen met een paar pilots, en al snel volgden er meer superblocks. De resultaten zijn verbluffend: het is groen, leefbaar en veilig en nog steeds bereikbaar. Ondanks het succes staat niet iedereen te juichen over de superblock aanpak: het roept weerstand op van mensen en winkeliers die vrezen voor bereikbaarheid en gentrificatie. Een proactieve en lange termijnvisie van de lokale overheid op het vlak van mobiliteit, stedelijk groen, en voorkomen van (verdere) gentrificatie was essentieel voor het slagen van de superblocks.’
