Waar ben je de afgelopen twee weken mee bezig geweest?
‘Met 6 Feet Office, een concept om op kantoor weer aan het werk te kunnen op het moment dat de overheid de contactbeperkende maatregelen geleidelijk versoepelt.’
Ben je uitgekeken op het thuiswerken?
‘Iedereen zegt dat het werken op afstand, zoals we dat nu doen, goed gaat. Ik geloof dat de coronacrisis tot een blijvende toename van het thuiswerken zal leiden, maar zoals het nu gaat, lijkt me op de lange duur geen optie. We willen ook weer gewoon collega’s op kantoor in de ogen kunnen kijken, ermee lachen en er plezier mee hebben. Dat is belangrijk voor het plezier van werknemers en het succes van organisaties.’
Hoe houd je kantoorgebruikers anderhalve meter uit elkaar?
‘De werkplekken zijn zo verdeeld dat je op veilige afstand van je collega’s zit. Er zijn acrylaatplaten tussen tegenover elkaar geplaatste bureaus gezet als extra bescherming tegen besmetting. Grotere werkruimten krijgen een aparte in- en uitgang. Lopen doe je met de klok mee, zodat je collega’s niet tegen het lijf kunt lopen. Ook voor het betreden, het gebruik en het verlaten van vergaderzalen is een protocol dat de kans op besmetting minimaliseert. We doen nu een beroep op andere partijen, zoals technologiebedrijven en facility managers om ons te helpen bij de verdere ontwikkeling. Onze cateraar Vermaat heeft al toegezegd binnen het concept 6 Feet Office onze catering voor medewerkers te kunnen uitvoeren.’
[Tekst gaat door na artist impression]
Is de bestaande kantoorruimte van gebruikers groot genoeg voor de anderhalve-meter-economie?
‘Niet overal, want het ruimtegebruik per werkplek neemt toe. Het kan zijn dat je andere ruimten intensiever moet gebruiken, zoals het werkcafé op het hoofdkantoor van Cushman & Wakefield in Amsterdam. Misschien moeten meer plekken worden gedeeld. Dat vraagt dan om planning van de organisatie die het kantoor gebruikt.’
Is het gegeven dat veel kantoorpersoneel vanuit huis werkt de grootste zorg voor de Nederlandse economie?
‘Dat niet, maar je merkt wel dat iedereen in onzekerheid zit over duur en verloop van de lockdown. Willen we goed uit deze situatie komen, dan moeten we er de schouders eronder zetten. Klanten zitten nu met vragen en we moeten nu nieuwe ideeën ontwikkelen die aansluiten op de behoefte en inzichten die door de coronacrisis ontstaan. Dinsdag 7 april hebben we de oproep van premier Rutte gezien om mee te denken over manieren waarop we geleidelijk aan en op een veilige en gezonde manier weer richting het normale kunnen gaan, op het moment dat de tijd daar rijp voor is. Dit concept is de bijdrage van Cushman & Wakefield aan de discussies die hierover wereldwijd zullen worden gevoerd.’
Je spant je ook in voor een deal tussen huurders en verhuurders van winkelpanden nu retailers aangeven dat ze de huur niet kunnen betalen. Hoe vorderen de onderhandelingen?
‘De gesprekken lopen. Zolang dat zo is, kan ik er niet meer over zeggen.’
Hoe schat je het langetermijneffect van de coronacrisis op de economie en de vastgoedmarkten in?
‘Vanuit de mist waarin we nu zitten, kan ik dat moeilijk zeggen. Iedere dag wordt een beetje duidelijker hoe het ervoor staat. In bijvoorbeeld de retail is de schade aanzienlijk. De kantorenmarkt zal ook worden geraakt. Om me heen zie ik de onzekerheid over de huizenprijzen en de economie. Maar van bespiegelingen over hoe slecht het kan worden, houd ik niet zo. Ik ben meer van ‘kappen daarmee en schouders eronder’. We zitten thuis, maar denk nou niet dat we ijsvrij hebben. Ga aan de slag en wees creatief. Juist nu moeten we de basis leggen om de economie weer te brengen waar die was en misschien zelfs verder. Dat betekent hard werken en dat doen we ook. Cushman & Wakefield heeft nog nooit zoveel internationaal overleg gehad als nu. We delen kennis en ervaring om tot oplossing te komen voor de effecten van de beperkende maatregelen in de industrie, het kantoorbedrijfsleven en de retail.’
Je bent macro-econoom. Hoe stonden de economie en de vastgoedmarkt ervoor op het moment toen de coronacrisis uitbrak?
‘We waren op de top van de markt. Cushman & Wakefield heeft in 2018 niet voor niets al een strategie gekozen op basis van de aanname van afvlakkende economische groei. De belangrijkste elementen zijn consolidatie, spreiding van het pakket aan diensten en focus op toegevoegde waarde in plaats van op marktaandeel. Voor Nederland gingen we ervan uit dat de transactietotalen op de markt voor vastgoedbeleggingen naar het gemiddelde van de lange termijn zouden bewegen. Het totaal van 24 miljard euro voor 2019 is niet een niveau waar je op de lange termijn de omvang van je afdeling Capital Markets op kunt baseren. Er zaten daar 45 mensen, nu zijn dat er 35 en misschien worden het er nog wel minder.’
Zat een recessie er niet toch al in?
‘Macro-economen weten dat er vroeger of later een recessie komt. Het enige wat je van tevoren niet weet, is de aanzet ertoe.’
Wat verwacht je van de recessie?
‘Ik kan zeggen wat ik hoop. Dat is dat de scherpe afname van de economische activiteit van korte duur zal zijn en dat we dus snel weer op het oude niveau zitten. Het Japanse scenario van langdurig lage groei, waar we voor de uitbraak van corona vanuit gingen, is ook een scenario waar we nog rekening mee houden. Het kan ook een lange en diepe recessie worden. Dan krijgen we een knauw, maar ik ga er van uit dat we ons ook weer zullen herpakken. We zijn een rijk volk en we zullen in staat blijken ons land terug te brengen naar waar we vandaan komen.’
Wat zal het langetermijneffect van de coronacrisis zijn?
‘De coronacrisis zal ons nog lang bijblijven. Als vastgoedprofessionals werken we in een omgeving waarin alles met elkaar samenhangt en op een ingewikkelde manier op elkaar inwerkt: economie, politiek, monetair beleid en vrijheden. Een biologisch fenomeen als een pandemie kan daar veel invloed op hebben. We ervaren nu hoe kwetsbaar de omgeving is waarin we werken. Dat besef nemen we mee.’
>> Lees ook het dossier: Van dag tot dag: de impact van corona op retail
