Premier Rutte moet stevige maatregelen durven nemen om niet alleen mensen, maar ook de economie te redden van de coronacrisis, meent Stroink. 'Als het huis in brand staat ga ik niet eerst overleggen wat de gevolgen van het bluswerk zouden kunnen zijn.' Stroink was een van de drie geïnterviewden voor het artikel Bereid u voor op de crisis in de Vastgoedmarkt Outlook 2020, die medio december 2019 verscheen. Na het uitbreken van de coronacrisis vraagt Vastgoedmarkt aan Stroink wat hij met de kennis van nu wil zeggen.
Hoe schat je de impact van de coronacrisis op de economie in?
‘Ik wou dat er een graadmeter was voor de afname van de kans op herstel per dag dat premier Rutte niet zegt: ‘We gaan weer aan het werk.’ Jort Kelder kreeg kritiek toen hij wees op de economische schade, maar hij stelde wel wat aan de orde. Terwijl de zorg belangrijk werk doet op de intensive care om mensen te redden, dreigen twee tot drie miljoen mensen werkloos te worden. Een bedrijf dat 40 jaar geweldige omzetten heeft gehaald, kan zomaar omvallen. Wie wil weten hoe hard dat gaat, moet eens boek over de crisis van de jaren ‘30 lezen.’
Hoe schat je de impact van de coronacrisis op de vastgoedsector in voor de korte termijn?
‘Retailers en hun leveranciers, waaronder verhuurders, zijn pas de eerste slachtoffers van de lockdown. Kantoorbeleggers zullen te maken krijgen met minder vraag naar hun product door de ervaring die organisaties nu opdoen met op afstand werken.’
Zou de recessie die nu aanbreekt er zonder het coronavirus niet gekomen zijn?
‘Wanneer die recessie precies was gekomen zonder corona, is moeilijk te zeggen. Duidelijk is wel dat het virus een zwakte in onze samenleving blootlegt. We leven in wat ik een mediacratie zou willen noemen. Daarmee bedoel ik een regeringsvorm waarin de besluiten gedicteerd worden door de reactie van de media, niet de effectieve aanpak van een probleem, of de directe behoefte van de stad of het vaderland. De directe gevolgen van de corona-epidemie worden disproportioneel beoordeeld versus de grotere belangen van onze economie. Dat vergroot het risico op een diepe en lange economische crisis. Het is geen keuze. Beide kanten, de epidemie en de economische crisis, moeten aangepakt worden, maar elk met een eigen plan. Nu is er geen plan om de economie op gang te helpen.'
Wat zou premier Rutte dan moeten doen?
‘Zich niet blindstaren op regels, procedures en het betrachten van zorgvuldigheid. Rutte zou niet zo bang moeten zijn dat hij op zijn donder krijgt als hij stevige besluiten neemt. De crisis van de jaren dertig eindigde ook pas nadat er boute maatregelen werden genomen. Als het huis in brand staat ga ik niet eerst overleggen wat de gevolgen van het bluswerk zouden kunnen zijn.'
Wat zijn de langetermijneffecten van de coronacrisis?
‘De zorgsector komt weer in hoog aanzien na lange tijd ondergewaardeerd te zijn. Onze omgangsvormen veranderen, want elkaar een hand geven of omhelzen wordt anders. Mijn hoop is dat we ook gaan nadenken over een duurzamere omgang met de planeet. Het is normaal geworden dat we het ene moment naar Ethiopië vliegen en het andere moment naar Nieuw-Zeeland. Hoe slim is dat? Ik zou willen dat onze directe omgeving belangrijker wordt. Dat betekent dat we minder moeten reizen. Ik geloof in een inbedding van individuen in lokale gemeenschappen. Laten we daar onze bijdragen aan leveren.’
Wat betekent dat op de lange termijn voor de vastgoedvraag?
‘Als we minder gaan reizen, heeft dat grote consequenties voor de manier waarop we werken. Twee van de vijf dagen doen we dat vanuit huis. Het aantal vierkante meters kantoor kan structureel omlaag. De toekomst is voor een paar sterke kantorenlocaties in de Randstad, de Zuidas voorop. De trendmatige afname van de behoefte aan snelweglocaties zal nog sneller gaan. Kantoorwerkers gaan hun huizen anders inrichten, met grotere woonkamers of betere werkkamers. De oppervlakte van winkels zal met de helft dalen door de stimulans die de coronacrisis geeft aan kopen op internet.’
Biedt woningnood de garantie dat de woningmarkt gespaard blijft?
‘Woningnood? Er is schaarste aan woningen op gewilde locaties, maar je kunt zo terecht in Houten, Nieuwegein of Culemborg. Voor een nieuwe crisis zal ook de woningmarkt niet immuun zijn. De verkoop van nieuwbouwwoningen zal net als in de jaren ‘30 stilvallen, doordat huishoudens ze niet meer kunnen betalen. Destijds kwam die verkoop pas weer op gang na prijsverlagingen die mogelijk werden door industrialisering van de productiemethoden. Straks zal een deel van het antwoord moeten bestaan uit meer duurzaamheid, zuiniger materiaalgebruik en hergebruik van materialen. Maar ik denk ook aan transformatie van meer kantoren naar woningen en de ombouw van eengezinswoningen naar meer woningen voor tweepersoonshuishoudens. Waar die ombouw niet gaat, kun je ook vervanging overwegen. Wanneer je lang genoeg wacht, zullen de prijzen in de minder populaire gebieden tot het niveau dalen waarop sloop en nieuwbouw van woningen rendabel wordt.’
De coronacrisis als systeemschok?
'We zullen onszelf verbazen over onze vermogens om te incasseren en ons aan te passen. Maar niet voordat we door een heel diepe crisis zijn gegaan.’
>> Zie ook: Antwoorden op veelgestelde vragen over impact corona op vastgoedsector
