De uitbraak van corona is ernstig. Maar de vergaande maatregelen ertegen, zoals een lockdown, staan niet in verhouding tot de manier waarop we omgaan met andere risico’s voor de volksgezondheid. Die boodschap ventileerde Ira Helsloot de afgelopen week via verschillende mediakanalen. Helsloot is hoogleraar besturen van veiligheid aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.
‘In 2018 waren het er 3.000 [doden] meer dan in 2017: er kraaide geen haan naar’, aldus Helsloot en Peter Olsthoorn (journalist en onderzoeker bij de Vrije Universiteit) in een opiniestuk in de Volkskrant van 23 maart. ‘Als er deze maanden 3.000 mensen of veel meer mede door corona eerder sterven, gaat de vlag halfstok. Hoezeer elk overlijden een menselijk drama is, de aandacht voor corona heeft nu alle kenmerken van een hype. We zijn bevangen door paniek. Natuurlijk is het nodig strenge maatregelen tegen corona te nemen, maar wel proportioneel graag. Dus: afstand houden voor volwassenen, geen af- en opsluiting van gezonde mensen, noch paranoia over besmettingen.’
‘Aan de slag’
Een euro kun je maar een keer uitgeven, redeneert Helsloot, ook als je er mensen beter mee wilt maken. In de dagbladen van de Persgroep verschijnt 28 maart een artikel waarin Helsloot wijst op de economische crisis waarin het land door de coronamaatregelen terechtkomt. ‘We hebben een noodpakket van 80 miljard euro, geld dat we ook in de Nederlandse gezondheidszorg hadden kunnen steken. Met dat geld hadden we 1 miljoen levensjaren kunnen winnen.’
Wanneer Helsloot op 29 maart ook zijn verhaal doet in het praatprogramma Op1, rijst de verbazing over zijn optreden. In de uitzending vraagt interviewer Jeroen Pauw aan Helsloot of hij nu serieus verwacht dat een politicus gaat zeggen: ‘De economie moet draaien, we moeten aan de slag.’ Helsloot herhaalt zijn standpunt dat de aanpak van corona de bevordering van de volksgezondheid juist ondermijnt.
Verontwaardiging
Met zijn boodschap oogst Helsloot meer verontwaardiging dan bijval. Op Twitter stromen de aanbevelingen binnen om Helsloot het zwijgen op te leggen, of in ieder geval geen podium te geven op de landelijke televisie. ‘Het wordt nu echt bevestigd dat Op1npo en NPO bewust op uit [zijn] maximaal contraproductief te zijn’ twittert Huib Boissevain, topman van vastgoedfondsenaanbieder Annexum. ‘Wat we nodig hebben is toekomstgerichte informatie en samenwerking. Laat die professor achter de schermen een bijdrage leveren, maar daar neemt niemand hem serieus.’
Het wordt nu echt bevestigd dat @op1npo en @npo er bewust op uit is maximaal contraproductief te zijn. Wat we nodig hebben is toekomstgerichte informatie en samenwerking. Laat die professor achter de schermen een bijdrage leveren, maar daar neemt niemand hem serieus. #npo#failhttps://t.co/UwuSAWdGNu
— Huib Boissevain (@annexum_huib) March 29, 2020
Kanttekeningen uit Duitsland
Ook in andere landen zijn wetenschappers te vinden die kanttekeningen plaatsen bij de maatregelen tegen corona. Gaan die maatregelen niet te ver? In Duitsland is bondskanselier Angela Merkel de geadresseerde van een open brief van Sucharit Bhakdi, emeritus-hoogleraar medische microbiologie aan de Johannes Gutenberg Universiteit Mainz. Want is Covid-19 wel zoveel gevaarlijker dan andere coronavirussen? Die vraag wordt binnenkort beantwoord in het wetenschappelijke tijdschrift International Journal of Antimicrobial Agents, kondigt Bhakdi aan. Volgens de wetenschapper geven de voorlopige resultaten van dat onderzoek geen aanleiding de stormbal te hijsen. ‘Wanneer blijkt dat Covid-19 niet een aanmerkelijk groter potentieel gevaar kan worden toegeschreven dan gewone coronavirussen, zou dat maatregelen uiteraard overbodig maken’, schrijft Bhakdi.
De medisch microbioloog vermoedt dat het virus zich al ongemerkt heeft verspreid onder de gezonde bevolking. Dat zou vergaande consequenties hebben. Niet alleen zou dat betekenen dat de procentuele sterfte aan Covid-19 in Duitsland lager ligt dan het officiële cijfer van 0,55 procent van de geïnfecteerden op 26 maart. Ook zou het nauwelijks meer mogelijk zijn om verspreiding onder het gezonde deel van de bevolking nog te voorkomen.
Minstens tien keer lager
De crux zit in de werkelijke aantallen corona-infecties, vinden ook twee wetenschappers van Stanford University in de Verenigde Staten. Die aantallen zouden wel eens veel hoger kunnen zijn dan gedacht, schrijven Eran Bendavid en Jay Bhattacharya in de Wall Street Journal (achter betaalmuur). Bhattacharya is hoogleraar geneeskunde, Bendavid is universitair docent geneeskunde.
Ze baseren hun uitlatingen op bevolkingsmonsters van onder meer Chinezen, Italianen en IJslanders. ‘Op of rond 31 januari stuurden landen vliegtuigen om burgers uit Wuhan, China, te evacueren. Toen die vliegtuigen landden, werden de passagiers getest op Covid-19 en in quarantaine geplaatst. Na 14 dagen was het percentage dat positief testte 0,9 procent. Als dat cijfer ook klopt voor Wuhan op 31 januari, dan had die regio met 20 miljoen inwoners 178.000 infecties, ongeveer dertig keer meer dan het aantal gemelde gevallen. Het sterftecijfer zou dan minstens tien keer lager zijn dan schattingen op basis van gerapporteerde gevallen.’
Ook voor andere landen worden de aantallen geïnfecteerden onderschat, constateren de onderzoekers. Op eenzelfde manier als voor China becijferen ze voor de Italiaanse provincie Padua een totaal van 26.000 infecties in plaats van het gemelde aantal van 198. Het cijfer voor de sterfte aan corona zou in de provincie Padua dan in de buurt van 0,06 procent liggen, veel lager dan de gemelde 8 procent voor Italië. In IJsland had 1 procent van een groep van 2.000 mensen zonder corona-symptomen het virus toch al onder de leden.
Coronavirus laatste druppel
De Belgische hoogleraar Mattias Desmet plaatst niet alleen vraagtekens bij het aantal besmette personen – ‘het reële aantal besmettingen ligt waarschijnlijk tien keer hoger dan het aantal gediagnosticeerde besmettingen’. In het Vlaamse dagblad De Morgen (achter betaalmuur) betoogt Desmet ook dat te veel sterfgevallen aan corona worden toegeschreven. ‘Hoe bepaal je wie er sterft aan corona? Als iemand op gezegende leeftijd met wankele gezondheid het coronavirus krijgt en sterft, sterft hij dan aan dat virus? Is de laatste druppel meer de oorzaak van het overlopen van de emmer dan de eerste?’
En wat is eigenlijk een hoog aantal dodelijke slachtoffers? Desmet’s kijk daarop lijkt op die van de Nederlandse hoogleraar Helsloot. Desmet: ‘Op dit moment gaat men uit van 16.000 dodelijke slachtoffers wereldwijd. Is dat veel? Op het eerste gezicht wel. Tot je beseft dat er volgens The Lancet elk jaar tussen de 290.000 en de 640.000 mensen sterven aan de griep. Zestienduizend klinkt plots minder indrukwekkend.’
Reactie op virus niet bepaald door feiten
‘Het is belangrijk dat we stilstaan bij iets waar we ondertussen in paniek aan voorbij hollen: wat onze reactie op het virus bepaalt, zijn niet de feiten op zich maar wel het verhaal dat omtrent de feiten geconstrueerd wordt’, schrijft Desmet. ‘Dat verhaal wordt geconstrueerd door hulpverleners die oprecht hun best doen, door mensen die hun medemensen niet willen zien lijden, door politici die de juiste beslissingen willen nemen, door academici die zo objectief mogelijke informatie willen verstrekken.’
Tot zover de bouwstenen die Desmet bruikbaar vindt voor het verhaal over corona. Maar, zo constateert de Belgische klinisch psycholoog, ‘het verhaal wordt ook geconstrueerd door politici die onder druk staan van de publieke opinie en zich genoodzaakt voelen om krachtdadig op te treden, door leiders die de controle kwijt waren over de samenleving en nu door het virus de teugels weer in handen kunnen krijgen, door experts die hun onwetendheid moeten verbergen en de vlucht vooruit kiezen, door academici die een gelegenheid zien om zich te laten gelden, door de in de mens inherent aanwezige neiging tot hysterie en dramatiek, door farmaceutische bedrijven die een gouden kans ruiken, door media die gedijen op sensationele verhalen, door getuigenissen van unieke gevallen bij wie het ziekteverloop uitzonderlijk zwaar was…’
Angst voor corona
Ook Bendavid en Bhattacharya pleiten voor een reactie op corona die in verhouding is met het werkelijke gevaar. ‘De angst voor Covid-19 is gebaseerd op het hoge geschatte sterftecijfer bij gevallen: 2 tot 4 procent van de mensen met bevestigde Covid-19 is overleden, volgens onder meer de Wereldgezondheidsorganisatie’, schrijven onderzoekers Bendavid en Bhattacharya. ‘Dus als 100 miljoen Amerikanen uiteindelijk de ziekte krijgen, kunnen er twee tot vier miljoen sterven. Wij zijn van mening dat deze schatting zeer gebrekkig is. Het werkelijke sterftecijfer is het deel van de geïnfecteerden dat sterft, niet de sterfgevallen als gevolg van geïdentificeerde positieve gevallen.’
Maatregelen voor ouderen
‘Dit maakt Covid-19 niet tot een non-issue. De dagelijkse berichten uit Italië en de Verenigde Staten tonen echte strijd en overweldigde gezondheidssystemen’, schrijven de Amerikaanse onderzoekers. Maar: ‘Als we het bij het rechte eind hebben over de beperkte omvang van de epidemie, zijn maatregelen gericht op oudere populaties en ziekenhuizen verstandig’, aldus Bendavid en Bhattacharya.
Emeritus-hoogleraar Bhakdi van de universiteit van Mainz in Duitsland is bezorgd om ‘de echt onafzienbare sociaaleconomische gevolgen van de huidige drastische inperkingsmaatregelen die van kracht zijn in grote delen van Europa en ook in Duitsland al in grote mate worden toegepast’, schrijft hij in zijn brief aan bondskanselier Merkel. ‘Als het waar is dat het nieuwe coronavirus miljoenen zou doden zonder bescherming ter plaatse en quarantaines, dan zijn de buitengewone maatregelen die in steden en staten in het hele land worden genomen zeker gerechtvaardigd. Maar er is weinig bewijs voor die stelling. De voorspellingen voor dodental zijn mogelijk ordes van grootte te hoog.’ Vandaar zijn vraag aan bondskanselier Merkel: ‘Is er al een steekproef gedaan onder het gezonde deel van de bevolking om de werkelijke verspreiding van het virus te valideren, of wordt dat binnen afzienbare tijd voorzien?’
